De Romeinse Limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk liep onder andere door Katwijk. In het Katwijk van nu vind je nog steeds spullen, routes, bouwwerken of delen daarvan. Verbazingwekkend toch? Het geeft een indruk van hoe mensen vroeger leefden, aten en bouwden. De Romeinse Limes loopt door Nationaal Park Hollandse Duinen. Een Nationaal Park met veel meer dan alleen natuur. De mix van natuurlijke en door de mens gevormde landschappen maakt het gebied zo ‘Hollands’. Je ervaart er de wisselwerking tussen mens en natuur. Juist hier ervaar je de Limes geschiedenis in volle glorie.

Grondlagen en landschap
Het leukste van geschiedenis in combinatie met archeologie vind ik de verhalen die rondom vondsten en restanten ontstaan. In Katwijk is het Castellumplein in centrum Valkenburg het middelpunt van de Romeinse tijd te noemen. De opgravingen die daar zijn uitgevoerd rondom het vergane Fort Pretorium Agrippinae zijn zo uniek en bijzonder dat ze bekend zijn over de hele wereld. De contouren van het fort zijn nog zichtbaar; je ziet ze in de bestrating aangegeven door middel van metalen knoppen in de grond. En van éen van de poorten is het gereconstrueerde fundament te zien. De grondlagen zijn jaar op jaar, eeuw op eeuw gevormd, van zee naar drassig moerasgebied, overwoekerd door stoffige landweggetjes en stranden overgegaan naar nu bijna volledig verstedelijkt gebied met een strakke infrastructuur van beton en asfalt. Deze eeuwenlange opbouw van grondlagen heeft gezorgd voor een hele goede conservering van de Romeinse resten.

Iets verderop baant de Oude Rijn zich nog steeds gestaag een weg naar de Noordzee. Als een eeuwenoude herkenningslijn stroomt het water waar zelfs de Romeinen al gretig gebruik van maakten. De Rijn is nu een keurig ingekaderd kanaal met een enkele kenmerkende bocht die herleidbaar is naar voormalige natuurlijke stromingen en uitwaaieringsgebieden. Hoe het in de Romeinse tijd was, is nu niet meer voor te stellen. Dit is enkel nog terug te zien op oude kaarten.

Monumenten
Het oudste monument (niet zijnde een kerk) in Katwijk is De Roskam uit 1560. Dit gebouw heeft in de loop van de tijd vele functies vervuld; als rechtbank, als gemeentehuis, als herberg, hotel en feestzaal. Uiteindelijk kreeg het de status gemeentelijk monument. Diverse panden en overblijfselen uit het verleden zijn verdwenen door het stijgen van de zeespiegel en nieuwe gebruiken, maar ook door mensen die in het gebied leefden of juist vertrokken; eigenlijk weer heel modern dat vroeger. Maar hierdoor verdween wel een stukje historie. Het is daarom de moeite waard om vandaag de dag goed te overwegen wat wel of niet te doen. Omdat die ene grondroering, dat sloop- of nieuwbouwproject eenmalig en definitief is. Over 2000 jaar kan het nu keiharde geschiedenis zijn. Ons ‘vandaag’ ligt dan als zijnde vroegere vondsten in virtuele glazen vitrines over de primitieve tijden van toen met haar achterhaalde technologie, bouwtechniek en woongebruiken.

Erfgoed Platform en het Nationaal Park
Een paar jaar geleden heb ik mij gevoegd bij het Erfgoed platform Katwijk. In het platform zitten enthousiaste inwoners die zich bezighouden met het lokale erfgoed. We bedenken wat we daarmee kunnen om het erfgoed weer leven in te blazen, zichtbaar en beleefbaar te maken. De Romeinse tijd, de Middeleeuwen, de militaire historie van vliegkamp Valkenburg en monumentale bebouwing in het algemeen komen ter tafel. Alles met oog voor de lokale geschiedenis van de vier dorpskernen van Valkenburg, Rijnsburg, Katwijk aan de Rijn en Katwijk aan Zee. Een voorloper van een van de plannen is gerealiseerd in de vorm van de rustpunten langs de Limes. Er zijn letterlijk bankjes geplaatst om te kunnen zitten bij de landsgrens uit vroegere tijden van het Romeinse Rijk dat tot aan Katwijk reikte, zo’n 1.655 km van Rome vandaan. Gemeten volgens het huidige metriek stelsel ;-).
Nationaal Park Hollandse Duinen kan hieraan bijdragen door lokale initiatieven met elkaar te verbinden en deze onder de aandacht te brengen.

Verdwenen Fort
Een ander mooi voorbeeld van veranderingen en helaas ontastbare historie is de Brittenburg. Een bouwwerk dat ooit, tijdens de hoogtij dagen van de Romeinen, als pronkstuk voor de Nederlandse kust stond. Het Fort wordt genoemd op diverse landkaarten, maar er is nooit een kruimel van terug gevonden. Ook een zoektocht eind jaren 90 met hightech sonarapparatuur heeft géén uitsluitsel gegeven.
Het Fort is een fenomeen van mythologische proporties die de gemoederen in Katwijk duizenden jaren na dato nog steeds bezighoudt. De lengte- en afstandsmaten die wij gebruiken zijn door de jaren heen veranderd. De Romeinse afstandsmaten en landkaarten zien er dan ook heel anders uit. Het terug herleiden blijft spannend giswerk of is het simpelweg goniometrie toepassen? Feit is dat het Fort is verdwenen en er niets van over is gebleven om het te bezichtigen of te bewonderen.

Ondanks dat veel historische schatten zijn verdwenen, is er nog voldoende te zien van de Limes geschiedenis. Wil je het zelf bewonderen? Maak een tocht langs de vindplaatsen binnen de gemeente Katwijk en krijg een goed beeld van de Romeinen of bezoek een museum. Meer informatie vind je via VVVKatwijk.

Geniet ervan!

Natalie van der Meij, inwoonster Katwijk